یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، پارتێكی سیاسی مێژوویی كوردییە و ڕۆڵێکی سەرەکی لەبونیاتنان و داڕشتنی چارەنووسی گەلی کورددا بینیوە لەعێراق و ناوچەكەو پارچەكانی دیكەی كوردستان. كە دامەزرێنەران و رێبەری یەكێتی نیشتمانی كوردستان، سەرۆك مام جەلال مێژووی خەبات و تێكۆشانی لەسنوری نەتەوەیی و كوردستان و عێراق دەرچوەو وەكو كەسێتی و سەركردەیەكی سیاسیی هاوچەرخی نێودەوڵەتی دەركەوتبو.
یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لەسەرەتای دەستپێكردنەوەی شۆڕشی نوێ، لەزەمەنێكی پڕ بێئومێدیدا، و لەدوای رێككەوتنی جەزائیرو فراوانبونی بەرەی دژە كورد لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست، سەرۆك مام جەلال و هەڤاڵانی لەسوریا توانیان (48) پێش ئێستا لە1ی حوزەیرانی 1975، رێكخراوێكی سیاسیی و فیكری ناوازەو جیاوازو هاوچەرخ بونیات بنێن، كە پێشتر نمونەی نەبوو لەمێژووی خەباتی سیاسی كورددا، هەربۆیە خەباتی یەكێتی لەقوڵایی تابلۆی خەباتی سیاسیی و شۆڕشگێڕی کوردستان بۆ مافی سەربەخۆیی و چارەی خۆنوسین درێژەی كێشا، یەكێتی بو بەهێزی فیكرو هێزی شۆڕشگێڕی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان و هێزی بونیادنەری شۆڕشی نوێی گەلی كورد لەعێراق و ناوچەكەدا، دەرەنجامیشی بونیاتنانی هەرێمی كوردستان كە بەوڵاتێكی نیمچە سەربەخۆی دیفاكتۆیی دادەنرێت لەناو سیاسەتی نێودەوڵەتیدا.
مێژووی پڕ لەخەبات و تێكۆشانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، جێپەنجەیەکی نەسڕاوەی لەسەر لاپەڕەکانی خۆڕاگری و ئیرادەی مێژووی سیاسیی گەلی کورد بەجێهێشتووە، بۆیە یەكێتی بوە بەپارتێكی سیاسیی هاوچەرخی تەحەددی و میراتە دەوڵەمەندەكەی و قەڵای بەهێزی جەماوەرە خۆڕاگرەكەی توانیویەتی یەكێتی بەیەكێتیی بهێڵێتەوەو هیچ تەنگژەو كۆسپێكی سیاسیی نەیانتوانیوە درز بەقەڵای یەكێتیدا بەرن.
نەمامی خەباتی سیاسیی و شۆڕشگێڕی یەکێتی لە سەردەمێکی پڕ لە گێژاودا چێنرا، کە گەلی کورد تامەزرۆی سەربەخۆیی و مافی چارەی خۆنوسین و تێپەڕاندنی قۆناغەكانی دوای ئەنفال و كیمیاباران و كۆمەڵكوژییەكانی دژ بەنەتەوەكەی بوو. یەکێتی لەلایەن سەرکردە دیدەوانەکانی وەک جەلال تاڵەبانی دامەزرا، وەک قەڵایەک لەدژی ئەو هێزە سەرکوتکەرانە سەریهەڵدا کە هەوڵی سەرکوتکردنی خواستەکانی میللەتی کوردیان دەدا. هەربۆیە لە قۆناغە سەرەتاییەكاندا، یەکێتی ڕووبەڕووی ئاستەنگی مەترسیدار بۆوە، ڕژێمە دیسپۆتییەکانی وەكو بەعس و رژێمە هەرێمییەكان، هەوڵی هەڵوەشاندنەوەو كۆتایی هاتنی هەر جوڵانەوەو دەرکەوتنێکی ناڕەزایی سیاسیی کوردیان دەدا. بەڵام بە پاڵنانی پابەندبوونێکی نەلەرزاو بە دۆزی کوردەوەو بەسەركردایەتی سەرۆكێكی ژیری وەكو مام جەلال، یەکێتی دەستیکرد بە بەرخۆدان و بە دەنگێکی بەرز تێكۆشانی كوردایەتی پەرەپێدا بۆ پاراستنی مافی كوردو گەورەتریش لەسەر شانۆی سیاسیی عێراق، یەكێتی خەباتی بۆ بونیاتنانی بنەماكانی دیموكراسیی و مافی مرۆڤ و مافی سەرجەم نەتەوەكانی عێراق دەكرد زیاتر لەوەی تەنیا پارتێكی سیاسیی ناوچەیی یان لۆكاڵی بێت، لەخۆڕا نەبو هەمیشە مام جەلال جەختی لە "دیموكراسی بۆ عێراق و مافی چارەی خۆنوسین بۆ كورد" دەكردەوە.
بەگەڕانەوە بۆ مێژووی یەكێتی، تێدەگەین كە یەكێتی لەبنەڕەتەوە پارتێكی سیاسیی هاوچەرخی نوێخواز بوو، بۆیە زیاتر كاری لەسەر رێكخستنی فیكری و بڵاوكردنەوەی فیكرو بیری خەبات و بیری هاوچەرخ دەكردەوە، و لەقۆناغی خەباتی چەکداری و داکۆکیکردنیش بە درێژایی ساڵانی هەشتاکان و نەوەدەکان، یەکێتی لە پێشەنگی خەباتی کورد وەستابوو، بەردەوام بو لەبەرخۆدانی چەکداری لە دژی رژێمی ستەمکاری بەعس. و توانی لەماوەی خەباتی چەكداریدا هێزی تۆكمەو لەبن نەهاتوی پێشمەرگە بونیات بنێت كە ئازایەتی و ئیرادەی نەگۆڕیان دڵی گەلی کوردی گرت و ئیلهامبەخشی هیوا و گڕگرتنی بڵێسەی بەرخۆدان و خەبات و تێكۆشان بو. هاوکات سەرۆك مام جەلال وەكو سەركردەو گەڕیدەیەكی سیاسیی و دیپلۆماتكارێكی نێودەوڵەتی بەشێوەیەکی کاریگەر لەسەر پلاتفۆرمە نیشتمانی و نێودەوڵەتیەکان بانگەشەی بۆ دۆزی کورد دەکرد و هەوڵەكانیشی توانیان ڕۆشنایی بخەنە سەر دۆخی نالەباری گەلی کورد و ئەوەش فاكتەری پاڵپشتی گرنگی نێودەوڵەتی بون بەتایبەتی لەدوای راپەڕین (5ی ئاداری 1991) كە بەسەركردایەتی یەكێتی رێبەرایەتی كراو دواتر توانرا پشتوانی دروستكردنی ناوچەی دژە فڕین بەدەستبهێنرێت و بەرەو بونیتانانی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەنگاو بنرێت، كە ئەوەش بەرهەمی خەبات و تێكۆشانی یەكێتی و سەرۆك مام جەلال بون.
لێرەوە پەرەسەندنی سیاسی و بنیاتنانی نەتەوەیی كورد چووە قۆناغێكی نوێوە، بەتایبەتیش لەگەڵ سەرهەڵدانی هەزارەی نوێ، یەکێتی ڕۆڵێکی سەرەکی بینی لە داڕشتنی دیمەنی نوێی سیاسی کوردستان، بەشداری چالاکانەی کرد لە پێکهێنانی حكومەت و دامەزراوە دەوڵەتییەكاندا. لەوەش گرنگتر پەرەپێدانی زیاتری یەكێتی بە بەهاو بنەماكانی دیموکراسی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی ڕێگای بۆ دامەزراندنی دامەزراوە دیموکراسیەکان و فرەحزبی ..هتد خۆش کرد و بەشداری كارای كرد لە نەتەوەسازیدا. بۆیە بۆ ئایندەی كوردیش یەكێتی هەر حزبی خەباتی دوێنێ و ئێستاو داهاتووی گەلی كورد دەبێت.
پ.ی.د. ئاراز رەمەزان