بەشی سی‌و یەكەم
 (پەروەردەو زانكۆ و پەیمانگاكان هێشتا لەئاستی زانستی نین)
زانست‌و ماتماتیك‌و فێربونی كۆمپیوتەر، بێ جیاوازی پێكهاتەكان، خەمێكی گەورەی سەرۆكی سەنگاپورە بووە. بەڵكو ئەم وڵاتەی لەجیهانی سێهەمەوە، بۆ جیهانی یەكەم، تەنها بە زانست‌و بیركردنەوەی ستراتیژی دونیاگەرایی، پێگەیاندووە، ئەركە دونیاییەكانی وەكو خۆی‌و ئەركە ئاینیەكانیشی وەكو خۆی راپەڕاندووە. ئەو سەرۆكی دونیایی بووە، بۆیە، زانستی كردۆتە بناغەی بیركردنەوەی. لەم روەوە دەركی بە مەترسی دواكەوتنی خوێندكارانی (مەلاوی) لەڕووی زانیاری‌و ماتماتیك كردووە، بۆیە دەنوسێ‌: "گرفتێكی دیكەی رەگەزەكان، خستمیەوە پەژارەوە، ئەویش دواكەوتنی شورەییانەی خوێندكارە (مەلاویەكان) بوو، لە زانیاری‌و ماتماتیكدا. بڕیارمدا، ئەم جیاوازییە بۆ ماوەیەكی درێژ لە تاقیكردنەوەكاندا نەشارمەوە. ساڵی 1981 لە ئۆفیسی خۆمدا بە نهێنی لەگەڵ سەرانی تایفەی مەلاویەكان، بە راشكاوی لەسەر ئەو خوێندكارە مەلاویانە قسەم كرد، كە ئاستی زانستییان ناگاتە پلەی پێویست‌و بەبێ‌ هەست برینداركردن، قسەم لە چارەسەركردن بۆ كردن".(ل271)
لەم دانیشتنەدا، بە ئامار سەلماندویەتی خوێندكارانی مەلاوی، لەچاو خوێندكارانی نەتەوەكانی تردا، دواكەوتون. سەرەنجام ئەمەی خوارەوەی لێكەوتۆتەوە:
"ساڵی 1982 سەرانی مەلاویەكان، بە پشتیوانی حكومەت، ئەنجومەنی فێركاری خوێندكارە مەلاویە موسڵمانەكانیان پێكەوە نا. هەروەكو چۆن مزگەوتەكانمان بەكۆمەڵ بونیات نا بۆیان، حكومەت شوێنی بۆ ئەنجومەنەكە تەرخان كرد. نوێنەرانی پەرلەمان‌و حیزبی گەل‌و ئەدیب‌و نوسەر لەناویاندا كەوتنە كار. لە هەر كرێكارێكی مەلاوی (50 سەنت)مان مانگانە كۆمەك وەردەگرت بۆ چالاكیەكانی ئەنجومەنەكە. حكومەتیش بەرامبەر هەر دۆلارێك، دۆلارێكی كۆمەك دەكرد".(هەمان لاپەڕە)
لەمبارەوە دەڵێ‌: "هاوڕێكانم ئەم سیاسەتەی منیان بەدڵ نەبوو. بەڵام من دەمزانی بەرپرسەكانی چینی‌و هیندی وەكو سەرانی مەلاوی ناتوانن بگەنە خوێندكارەكانیان".
بەجوانی رونیدەكاتەوە كە: "بیروكراسیەكان ناتوانن بەهەمان ئاستی دڵسۆزی‌و پەیوەندی پتەوی باوك‌و دایكانی مەلاویەوە، كاریگەریان هەبێ‌. ئەم كێشە شەخسی-ویژدانیە، كە كاریگەری هەیە لەسەر رەگەزو خێزان، تەنها سەرانی بنەماڵەكانیان پێیان دەكرێ‌".(ل272)
ئەمەیە قوڵبونەوە لە ناخ‌و، ویژدانی پێكهاتەی جیاواز. هەر ئەم قوڵ تێگەیشتنە لەڕووی سایكۆلۆژی‌و كۆمەڵایەتی‌و داب‌و نەریتەوە، دەتوانێ‌ بەرنامەی سەركەوتوو، بۆ گۆڕانكاری سەربخات. نەك پەراوێزخستنی رەگەزە جیاوازەكان. دیقەت بدرێ‌ لەمبارەوە چی لێهاتووە: "بەگوێرەی خوێندنی باڵای سێهەمەوە بۆ ماتماتیك‌و زانیاری (1995) خوێندكارە مەلاوییەكان پلەی بەرزتریان لە تێكڕایی نمرەی مامناوەنجی جیهانی هێنا. كچە مەلاویەك بەپلەی نایاب لە زانكۆی بیركلی-كالیفۆرنیا، لە ئەدەبی ئینگلیزیدا هێنا. مەلاویەكی دیكە پلەی یەكەمی لە زانكۆی سەنگاپورە هێناو میدالیای ئاڵتونی پَبەخشرا. هەروا.. ژمارەیەكی زۆرمان لە بەڕێوبەرانی كۆمپانیا فرە ناسنامەكان، راوێژكارانی تەكنەلۆژیایی‌و زانیاری، بەڕێوەبەری بانك، ئەندازیاران، پارێزەران، پزیشكان..تاد، ئەمانە لە چینی ناڤینی پەرەسەندوی وڵاتن".
ئەمەیە، پێشكەوتن‌و ئەمەشە دووربینی سەركردەو سەرۆك.
هەزار دروشم‌و گوتاری بریق‌وباق، بەرنامەیەكی بچوكی زانستی‌و زانیاری ناهێنێ‌..
ئاسانە، روحی مرۆڤ لێوان لێو بكرێ‌، لە تایفەگەری‌و داب‌ونەریتی دواكەوتوو، یان ئەندێشەی كۆنەپەرستی، چونكە، هیچی ئەوانە خوێنەواریەكی ئەوتۆیان ناوێ‌. كۆلكە خوێنەواری تایفەگەر، دەتوانێ‌ مێتكلی كۆمەڵایەتی-تایفەگەری دروست بكات‌و بیری سەدەكانی ناوەڕاست بپارێزێ‌.. بەڵام زانست‌و زانیاری‌و ماتماتیك، تەنها بە گۆڕینی فەلسەفەی پەروەردەو پسپۆڕو پەیمانگا‌و زانكۆی پێشكەوتوو دەكرێ‌..ئەویش بناغەكەی دەبێ‌ زانستە سروشتیەكان بێ‌.. نەك زاڵكردنی زانستی مرۆیی بەسەر زانستی سروشتی، مەخابن، لەكوردستاندا، تا ئێستا وایە. كەمترین بڕوانامەی زانستی‌و زۆرترین بڕوانامەی مرۆیی هەیە. خۆشبەختانە (ئای.تی) خەریكە، لە هەندێك روەوە قەرەبوی ئەو هەڵدێرە پەروەردە كۆمەڵایەتییەو پەروەردە دەكاتەوە!