لەعیراقدا چاكسازی سیاسی‌و حوكمڕانی، بەگژاچونەوەی گەندەڵی‌و باشكردنی گوزەرانی خەڵك لەئێستادا بەهۆی كێشە سیاسی‌و مەزهەبیەكان لەلایەك‌و تەنگژەی ئابوری لەلایەكی تر ئەستەمە، پاراستنی ئارامی‌و ئاسایشیش زیاتر پەیوەستە بە پلانی هەواڵگیری وڵاتان‌و كەمتر لەكۆنترۆڵی حكومەتی عیراقدایە.

بۆیە ئەوانە هیچیان نابنە كەرەستەی بانگەشەی پێشوەختەی هەڵبژاردن‌و ورژاندنی شەقامی عیراقی، بۆیە عەبادی‌و پێش ئەویش مالیكی‌و بەشی زۆری لایەنەكان بە سوننەو شیعەوە، پەنا بۆ دژایەتیكردنی كوردستان‌و ختۆكەدانی هەستی نەتەوەیی عەرەب دەبەن.

بۆیە پێشبینیەكی دروستە، كە ئەم دۆخە تا هەڵبژاردنی داهاتوی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق درێژە بكێشێی‌و لە سەروبەندی گرێدانی هاوپەیمانێتی‌و رێكەوتن بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتو، هەندێك گۆڕانی بەسەردابێت.

عەبادی جیا لەوەی هێشتا شاگەشكەی سەركەوتن بەرینەداوە، دەیەوێت بە هەنگاو یان بڕیارێك سیحری سەركەوتنەكانی بەتاڵ نەكاتەوە، بۆیە لەگەڵ كورد بەوریایی‌و هەستیاریەوە مامەڵە دەكات‌و هەر هەنگاوێكیش دەهاوێ‌ بیری لای هەڵبژاردنە.

هەڵبژاردنیش لەعیراق جگە لەوەی پرۆسەیەكی تەواو دیموكراسی نییە، لەگەڵ رێژەی دەنگ‌و كورسیشدا، هەژمونی وڵاتان‌و سیاسەتی زلهێزەكان، یەكلایی دەكەنەوە سەرۆك وەزیران بۆ كێ‌ دەبێ‌. بۆیە عەبادی ناچاریش دەبێ‌ گوێ‌ لە قسەی ئەمریكا‌و بریتانیا بگرێ‌، كە خەریكی گەڵاڵەكردنی چارەسەرێكن، هەرێم‌و ناوەند پێی ڕازی بن.

لەدوای ریفراندۆم، بەهۆی ئەو شكستانەی بەسەریدا هات، كورد بەناچاری رێگەی بەغدای گرتەوەبەر، بەڵام تائێستا «قۆناغی گەڕانەوە بۆ بەغدا»ی وەكخۆی نەخوێندۆتەوەو شكست‌و دەرهاویشتەكانی دۆخە تازەكەش سازی نەداوەتەوە، لەرووی حوكمڕانی لەهەرێم‌و سیاسەتی لە بەغداش گۆڕانكاری بكات‌و بەرنامەیەكی گشتگیری نیشتمانیی گەلالە بكات.

دووكەوتنەوەی بارزانی لەسەرۆكایەتی هەرێم‌و دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی‌و كاراكردنەوەی پەرلەمان، نەیانتوانی شتێك لە دۆخەكە بگۆڕن، لەرووی سیاسیەوە هێشتا كورد پەرتەوازەیە‌و كێشە ناوخۆییەكانی چارەسەر نەكردووە، لەرووی ئابوریشەوە دۆخەكە خراپ تر بووە، ڕەنگە حكومەت نەتوانی ئەو موچە كەمەش هەیە بیدات.

سەرەتای ساڵی داهاتو، سەرەتای هاوكێشەی نوێ‌ سیاسی‌و ئەمنی دەبن لە عیراقدا، سوننەكان كەوتونەتە خۆیان‌و بە پاڵپشتی دەرەكی جموجوڵ دەكەن، شیعەكانیش هەرچەند بیانەوێ‌ ناتوانن ناكۆكیەكانی نێوماڵیان تا هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن بشارنەوە.

بەڵام لەم نێوەندەدا، كورد بێ‌ بەرنامەیە‌و بەرچاوی روون نییە، ئەو سەردان‌و كۆبونەوانەی حكومەت بۆلای لایەنەكان كردویەتی‌و دەیكات ئەنجامێكی ئەوتۆی نابێ‌، خودی لایەنە سیاسیەكانیش بەشی زۆریان نازانن چیان دەوێ‌‌و چی دەكەن، هەندێكیان وەك ئەوەی بەرپرسیار نەبووبێتن لە خوڵقاندنی ئەم دۆخە نالەبارە بێدەنگبوونە، یان ئەوەتا مادام سەرۆكەكەیان لە پۆستەكەی نەماوە ئیدی هەقیان بەسەر هیچیەوە نییە. پەرلەمانی كوردستانیش وەك دەزگایەكی بێهێز ماوەتەوە، كوردیش بەدرێژایی مێژوو، وەك ئێستا نوێنەرایەتیەكی لاوازو بێهزو ناتەبای لە بەغدا نەبوە.

خەڵك بێ هیوا بووە لەچارەسەر، بێزاربووە لە لێدوان‌و ململانێی بێ‌ ناوەرۆك، لە كۆبونەوەی بێ‌ ئەنجام‌و ژیانی كولەمەرگی، ئیدی كاتی موزایدەی سیاسی‌و روانین بۆ چارەسەركردنی كێشەكان لەكونە دەرزی بەرژەوەندی سیاسی‌و حزبی‌و كەسیەوە، كاتی نەماوە، ئەوەی لەم هاوكێشەیە بەسەركەوتویی دێتەوە دەرەوە، ئەو لایەنەیە پرۆژەی دەبێ‌ بۆ چارەسەرو باشكردنی ژیانی سیاسی‌و گوزەرانی خەڵك.